การเล่นมีประโยชน์อย่างมากสำหรับเด็กๆ นักวิจัยและนักการศึกษาทั่วโลกพบว่าการเล่นสามารถช่วยเสริมสร้างการเรียนรู้และพัฒนาทักษะที่สำคัญของชีวิต ดังนั้นการปรับการเล่นให้มาอยู่ในห้องเรียน จึงเป็นเรื่องที่จำเป็นไม่น้อย
รศ.เจริญ กระบวนรัตน์ อาจารย์ประจำคณะวิทยาศาสตร์การกีฬา มหาวิทยาลัยเกษตรศาตร์ได้กล่าวไว้ในบทความวิชาการเรื่อง ‘การเรียนรู้ด้วยการทำกิจกรรม (Active Play) สุขศึกษา พลศึกษาและสันทนาการ’ เกี่ยวกับ ประโยชน์ต่างๆ ที่เด็กๆ จะได้รับเมื่อ “เรียนปนเล่น” โดยเฉพาะเรื่องความคิดว่า ครู หรือ ผู้ปกครองต้องเปลี่ยนวิธีการเรียนการสอน เปลี่ยนตัวเองเป็นนักออกแบบกิจกรรม เพราะการเรียนรู้ที่จะก่อให้เกิดการพัฒนาองค์ความรู้นำไปสู่การมีความคิดสร้างสรรค์ได้นั้น จะต้องสร้างโอกาสให้เด็กได้ลงมือทำหรือแสดงออก เพื่อนำความรู้และประสบการณ์มาประยุกต์ใช้เพื่อแก้ปัญหาหรือโจทย์ที่ได้รับ ซึ่งจะทำให้เด็กๆ ได้ฝึกการคิด เรียนรู้ และแก้เขปัคญหาได้ ซึ่งประโยชน์ที่ได้จากการทำกิจกรรมก็จะสามารถต่อยอดไปในการดำเนินชีวิตให้มีคุณภาพได้
“เด็กในช่วงอายุ 4 – 10 ปี เป็นช่วงที่มีอัตราการเจริญเติบโตของสมองและการพัฒนาความสัมพันธ์ในการเคลื่อนไหวสูงที่สุด ดังนั้นจึงเป็นโอกาสที่ดีที่ครูจะได้วางรากฐานโครงการการทำงานของสมองให้กับเด็กอย่างเป็นระบบ ในวัยนี้ทุกสิ่งรอบตัวเด็กสามารถนำมาปรับใช้เพื่อเชื่อมโยงไปสู่เนื้อหาการเรียนรู้ เพื่อให้เด็กได้ฝึกการคิดอย่างเป็นระบบ เพื่อช่วยกระตุ้นและจัดระเบียบกระบวนการคิดที่มีแบบแผนให้กับสมอง รวมไปถึงการเคลื่อนไหวซึ่งเป็นพื้นฐานขั้นสำคัญที่เด็กๆ วัยนี้ต้องมี และต้องได้รับการฝึกปฏิบัติอย่างถูกต้องเช่นกัน เพื่อเรยีนรู้กลไกการเคลื่อนไหวของร่างกาย มีการสื่อสารเชื่อมโยงข้อมูลระหว่างเซลล์ประสาทสังงานกับเซลล์ประสาทรับรู้ ดังนั้นการพัฒนาระบบประสาทจึงมีความสำคัญมากต่อการพัฒนาระบบประสาทสั่งงาน” รศ.เจริญให้วิสัยทัศน์
พื้นฐานของการนำไปสู่การพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ที่ดี มีองค์ประกอบหลัก คือ การสร้างแรงจูงใจในการคิด, การให้ความรู้และทักษะพื้นฐานทั่วไป และการให้ความรู้และทักษะเฉพาะด้าน โดยมีเครื่องมือคือกิจกรรมการเรียนการสอนที่สามารถถ่ายทอดความสัมพันธ์ในแต่ละเนื้อหาสาระ เชื่อมโยงกับธรรมชาติที่เกี่ยวกับข้องการดำรงชีวิตและสังคม ให้เหมาะกับเด็กแต่ละวัย โดยครูต้องกระตุ้นให้เด็กมีนิสัยช่างสังเกต จดจำ นำข้อมูลมาเชื่อมโยง วิเคราะห์และสรุปผล อันจะนำไปสู่การพัฒนาความคิดเป็นขั้นตอนดังนี้
คิดสร้างสรรค์ คือ ความรู้และทักษะทั่วไปผสมผสานกับความรู้และทักษะเฉพาะเรื่อง นำมาเชื่อมโยงกันจนเกิดความรู้และความคิดที่หลากหลาย และเกิดเป็นความคิดใหม่ ซึ่งต้องอาศัยความรู้ความสามารถและประสบการณ์ในการเรียนรู้ที่ผ่านมาเพื่อนำมาประกอบเป็นข้อมูลในการพิจารณาหาแนวทางปฏิบัติหรือวิธีการแก้ปัญหา
คิดอย่างมีวิจารณญาณ คือ มีเหตุผล โดยการวิเคราะห์ แยกแยะประเด็น ความน่าเชื่อถือ ความสัมพันธ์และความสมบูรณ์ของข้อมูลเพื่อนำไปพิจารณาแก้ไขปัญหาอย่างมีเหตุผล
คิดระดับสูง คือ สติปัญญาในการประมวลองค์ความรู้ ประสบการณ์ และกระบวนการคิดหลายด้านประกอบกัน อาศัยข้อมูลและความชำนาญเฉพาะด้าน รวมทั้งจิตสำนึก คุณธรรม จริยธรรม เพื่อนำไปสู่การวางแผนพัฒนาหรือแก้เขปัญหาอย่างเป็นระบบ
ซึ่งขั้นตอนเหล่านี้จะได้รับการพัฒนาก็ต่อเมื่อเด็กๆ ได้มีโอกาสฝึกคิดเองโดยใช้ความรู้และประสบการณ์ที่มีแทนการใช้ความเชื่อหรือความรู้สึก และยอมรับในสิ่งที่จะเกิดขึ้นอย่างมีเหตุผล อันจะก่อให้เกิดความมั่นใจและความภาคภูมิใจในตนเอง
สำหรับตัวอย่างกิจกรรมที่จะทำให้ ‘เรียนปนเล่น’ ได้ประโยชน์สูงสุดได้แก่
คณิตคิดโยน คือการเล่นที่นำคณิตศาสตร์มาเป็นเงื่อนไขของกิจกรรมให้เด็กๆ ได้ใช้ความคิดและวางแผน โดยมีกิจกรรมส่งเสริมการเคลื่อนไหวเป็นการส่งบอลด้วยวิธีการต่างๆ
สงครามคำศัพท์ เป็นการดัดแปลงการเล่น ‘เตย’ ของไทยไปสู่การเล่นที่กระตุ้นให้เด็กๆ ได้เคลื่อนไหวอย่างคล่องแคล่วและระแววระวังตัว และยังต้องประสานงานกับทีมเพื่อลำเลียงอักษร A-Z ไปสร้างคำศัพท์ภาษาอังกฤษให้ได้มากที่สุด
และ รู้รอบตอบได้ เด็กๆ จะได้การฝึกทางกายภาพคือการทรงตัวไปบนโฟมที่คนก่อนหน้าวางเข้าไว้ ขณะที่คนก่อนก็ต้องประเมินให้ได้ว่า คนที่ตามมานั้นมีความยาวของการก้าวเท้ามากแค่ไหน โดยค่อยๆ เคลื่อนผ่านโฟมไปทีละแผ่นทีละก้าว เมื่อไปถึงจุดหมายก็จะต้องช่วยกันตอบคำถามเกี่ยวกับความรู้รอบตัวที่คุณครูตั้งเอาไว้
ทั้งนี้สามารถหารายละเอียดวิธีการเล่นต่างๆ ได้จากหนังสือ ‘สอนให้น้อยลง…แต่เปิดโอกาสให้เด็กได้เรียนรู้ด้วยการปฏิบัติมากขึ้น’ โดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และอาจจะหาและปรับใช้กิจกรรมอื่นๆ ที่เหมาะสมได้ด้วย
การเรียนรู้ด้วยการทำกิจกรรม หรือ ‘เรียนปนเล่น’ หรือเรียนรู้จากการลงมือทำนี้ ช่วยพัฒนาความรู้ ความเข้าใจ กระตุ้นให้เด็กๆ คิดเป็น ทำเป็น แก้ไขปัญหาอย่างมีเหตุผล นอกจากนี้ยังช่วยส่งเสริมสติปัญญา การเป็นคนช่างสังเกต กระตุ้นให้เด็กเกิดความคิดสร้างสรรค์ คิดวิเคราะห์ นำไปสู่การพิจารณาและการตัดสินใจอย่างมีเหตุผล อันจะก่อนให้เกิดประโยชน์ในการดำเนินชีวิตในทุกๆ ด้านได้อย่างแท้จริง
เพราะการเล่น คือการให้โอกาสเด็กๆ ได้ฝึกฝนในสิ่งที่เขากำลังเรียนรู้ หรืออาจจะแบ่งเวลาง่ายๆ เพียง 60 นาทีต่อวันสำหรับการเล่นแบบแอ็กทีฟ เพื่อให้เด็กๆ ได้พัฒนาทั้งสมองและร่างกาย
